خلاصه ضرورت اجرای طرح

آرتریت روماتوئید(Rheumatoid arthritis) یک بیماری خود ایمنی مزمن است که با تغییرات سینوویال و به دنبال آن تورم مفاصل، درد، تخریب غضروف و استخوان و متعاقب آن التهاب سیستمیک مشخص می گردد. شیوع این بیماری در جهان بین 0.5 تا 1 درصد تخمین زده می شود که در بین جمعیت های مختلف تنوع زیادی دارد. علاوه بر این، شیوع RA در سال 2016 در ایران 0.37 درصد گزارش شده است. همانند بسیاری از بیماری های خودایمنی، آرتریت روماتوئید (RA) در زنان شایع تر از مردان است، و بیشتر زنان را با نسبت زن به مرد 3:1 تحت تاثیر قرار می دهد. هنگامی که سیستم ایمنی به پوشش مفاصل (سینوویوم) حمله می کند، التهاب موضعی ناشی از آن باعث علائم رایج RA می گردد. RA ابتدا در مفاصل کوچک دست و پا ظاهر می شود، اما می تواند پیشرفت کند و مفاصل بزرگتر را نیز درگیر کند. این بیماری اغلب با پلی آرتریت متقارن مشخص می شود که منجر به آسیب پیشرونده مفاصل می گردد. با گذشت زمان، روند بیماری به طور دائمی به استخوان ها و مفاصل آسیب می رساند و به التهاب سیستمیک منجر می گردد. درد، اختلال در عملکرد، خستگی و افسردگی از جمله علائم شایع این بیماری است که با کاهش قابل توجه کیفیت زندگی همراه است. علائم دیگر می تواند از کم خونی، تب، التهاب چشم و عفونت تا علائم نادرتر مانند واسکولیت، پریکاردیت و پلوریت متغیر باشند. آرتریت روماتوئید یک بیماری چند عاملی است. اگرچه علت دقیق آن هنوز ناشناخته است، با این حال تخمین زده می شود که حدود 50% آن مربوط به ژنتیک است. مطالعات گسترده اپیدمیولوژیک نقش عوامل محیطی از قبیل؛ سیگار کشیدن، تماس با سایر آلاینده های موجود در هوا، سطح تحصیلات پایین، وضعیت اجتماعی-اقتصادی نامناسب، رژیم غذایی ناسالم(مصرف زیاد گوشت قرمز، الکل و گلوتن و مصرف مقادیر کم فیبرهای غذایی و اسیدهای چرب ضروری)، فعالیت فیزیکی پایین، عوامل عفونی و ویروسی را، در افزایش خطر ابتلا به این بیماری تایید کرده اند. همانطور که توسط مطالعات مختلف در زمینه ی ایمونولوژی تغذیه گزارش شده است، عادات غذایی ممکن است با توجه به تاثیر قدرتمندی که ترکیبات مختلف مواد مغذی در تنظیم سیستم ایمنی دارند، میزان حساسیت فرد به RA را کاهش یا افزایش دهند. جنبه های هورمونی، رژیم غذایی، وضعیت اجتماعی-اقتصادی و قومی بیشتر به ماهیت چند وجهی پاتوژنز RA کمک می کند. نکته مهم این است که بسیاری از این عناصر به هم مرتبط هستند و در تعامل با یکدیگر بر تکامل و پیشرفت بیماری تأثیر می گذارند. درک تأثیر متقابل بین عوامل ژنتیکی و محیطی در افزایش اقدامات پیشگیرانه، تشخیص و مدیریت RA بسیار مهم است. اهداف مدیریت پزشکی برای RA شامل تسکین درد، کاهش التهاب، کند کردن یا توقف روند آسیب به مفاصل، افزایش احساس بهبودی و توانایی عملکرد در بیمار و در صورت امکان بهبودی کامل است. رویکردهای درمانی برای هر بیمار متفاوت است، اما اغلب شامل ترکیبی از دارودرمانی، جراحی و اصلاح شیوه زندگی مانند؛ فعالیت بدنی، مدیریت استرس و رژیم غذایی می باشد. شواهد موجود در مطالعات نشان داده است که تعدادی از عادات سبک زندگی از جمله سیگار کشیدن، چاقی و فعالیت بدنی می توانند بر پاسخ RA به داروهای ضدروماتیسمی نیز تأثیر گذارند. مسائل مربوط به اختلال خواب در بیماران آرتریت روماتوئید، نیز به عنوان یک نگرانی عمده در جوامع تلقی می شود. اختلالات خواب در افراد مبتلا به بیماری مزمن با مشکلات مختلفی از جمله کیفیت پایین زندگی، مسائل روانی، زوال شناختی و همچنین عوارض و مرگ و میر بیشتر همراه است. یکی دیگر از علائم شایع گزارش شده در این بیماران خستگی است که به عنوان یک احساس طاقت فرسا و متفاوت از خستگی عادی توصیف می شود و نوعی پدیده چند عاملی مرتبط با مشکلات خواب، درد، افسردگی و محدودیت های عملکردی می باشد. بیماران RA که خستگی، درد و افسردگی را تجربه می کنند نیز دارای سطوح بالاتری از ناتوانی جسمی هستند. در میان عوامل تاثیرگذار بر اتیولوژی این بیماری، انتخاب های غذایی و دریافت های تغذیه ای موضوع تحقیقات گسترده ای را در رابطه با نقش بالقوه آنها در شروع و پیشرفت بیماری های خودایمنی به خود اختصاص داده اند. اگرچه برخی تحقیقات نشان داده اند که ممکن است بین الگوهای غذایی خاص و این بیماری ارتباط وجود داشته باشد، این یافته ها هنوز به طور قطعی مشخص نیست. تحقیقات فزاینده ای در سال های اخیر برای بررسی نقش تغذیه و غذا در مدیریت و پیشگیری از بسیاری از بیماری ها از جمله RA انجام شده است. الگوی غذایی معروف به "رژیم غذایی غربی" (Western diet) با مصرف زیاد گوشت قرمز، غذاهای فوق فرآوری شده، کربوهیدرات های تصفیه شده و نسبت کم اسیدهای چرب امگا 3 به امگا 6 مشخص می شود. طبق مطالعات اخیر، WD ممکن است خطر ابتلا به آرتریت روماتوئید را از طریق 1) تقویت مستقیم التهاب، 2) افزایش غیرمستقیم مقاومت به انسولین و چاقی افزایش دهد؛ که تا حدی توضیح دهنده ی شیوع بیشتر RA در کشورهای صنعتی می باشد. علاوه بر این غذاهای فرآوری شده و فوق فرآوری شده (UPFs) که به کمک طبقه بندی NOVA  مشخص می گردند، می توانند از طریق تغییرات میکروبیوم در روده باعث التهاب شوند. برخی از ویژگی های فوق فرآوری شده ها عبارتند از مقرون به صرفه بودن، خوش طعم بودن، در دسترس بودن، راحتی و عرضه بالا در بازار که خود منجر به مصرف بیش از حد آنها می گردد. غذاهای فوق فرآوری شده علاوه بر اینکه دارای انرژی متراکم هستند، دارای پروفایل مواد مغذی چاقی زا (چربی های اشباع، قند اضافه شده، چربی های ترانس) و محتوای سدیم بالایی هستند. تاکنون مطالعات زیادی در زمینه ی ارتباط مصرف غذاهای فوق فرآوری شده و شدت و ارزیابی ترکیب بدنی، شدت بیماری، وضعیت درد، کیفیت زندگی، کیفیت خواب و شدت خستگی در بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید انجام نشده است، اما شواهد فراوانی نشان دهنده ی ارتباط پیروی از الگوهای غذایی ناسالم و بروز التهاب، چاقی و کاهش کیفیت زندگی در این افراد می باشد.

خلاصه روش اجـرای طرح

در این مطالعه مورد-شاهدی (case-control) 100 نفر بیمار مبتلا به روماتوئید آرتریت که اخیر تشخیص قطعی برای ایشان انجام شده و 100 نفر سالم بدون بیماری مزمن که همراه سایر بیماران مراجعه کرده اند در سن 65 -18 سال بر اساس معیارهای ورود از میان مراجعه کننده به بیمارستان شریعتی تهران و پس از اخذ رضایت نامه کتبی وارد مطالعه خواهند شد. معیارهای عدم ورود به مطالعه شامل موارد زیر می باشد: مرد بودن، مبتلا بودن به سایر بیماری های روماتیسمی التهابی و دیگر بیماری های مزمن (از قبیل دیابت ملیتوس، کلیوی، سیروز کبدی، ناهنجاری تیروئیدی، سرطان، بیماری التهابی روده و آلرژی های غذایی) پایبندی به سبک یا الگوی غذایی خاص، مصرف مکمل های غذایی خاص، مصرف الکل، باردار یا شیرده باشد.

ارزیابی های آنتروپومتریک (قد، وزن، دور کمر، دور باسن، نسبت دور کمر به دور باسن) انجام خواهد شد. از معیارهای DAS-28^[1] وVAS^[2] pain  و HAQ^[3] به ترتیب برای ارزیابی شدت و درد بیماری و کیفیت زندگی بیماران استفاده خواهد شد. میزان دریافت غذاهای فوق فرآوری از طریق پرسشنامه FFQ^[4] بررسی خواهد شد. ارزیابی فعالیت بدنی با استفاده از فرم کوتاه شده پرسشنامه فعالیت بدنی ^[5]IPAQ  انجام خواهد شد برای تمامی شرکت کنندگان کیفیت و کمیت خواب، و وضعیت اجتماعی-اقتصادی نیز مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت. از نرم افزار SPSS برای آنالیز یافته ها استفاده خواهد شد.

مجری طرح:  خانم دکتر معصومه اخلاقی کلهرودی

طرح مشترک با:  دانشکده علوم پزشکی مراغه